การออกแบบและพัฒนาหลักสูตร: 16.การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่นและหลักสูตรอิงมาตราฐาน

16.1 การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น

ความสำคัญของหลักสูตรท้องถิ่น

ความสําคัญของหลักสูตรท้องถิ่น หลักสูตรท้องถิ่น เป็นหลักสูตรบูรณาการที่ผู้เรียน ชุมชนและครูร่วมกันสร้างขึ้น เพื่อมุ่งเน้นให้ผู้เรียน เรียนจากชีวิต เรียนแล้วเกิดการเรียนรู้สามารถ นําความรู้ไปใช้ในชีวิตอย่างมีคุณภาพและเป็นสมาชิกที่ดีของสังคมอย่างมีความสุข การเรียนการสอน จะสอนตามความต้องการของผู้เรียน โดยครูเป็นผู้คอยให้คําแนะนํา ผู้เรียนเป็นผู้ค้นคว้าหาความรู้ ด้วยตนเอง ดังนั้น หลักสูตรท้องถิ่นจึงมีความสําคัญ ดังต่อไปนี้ ( กองพัฒนาการศึกษานอก โรงเรียน. 2543 : 5 )

1. เป็นหลักสูตรที่ตอบสนองการเรียนรู้ของรู้เรียนเฉพาะเนื้อหาสาระของหลักสูตร สอดคล้องกับความต้องการของผู้เรียนตามสภาพปัญหาที่เป็นจริง

2. ทําให้กิจกรรมการเรียนรู้มีความหมายต่อผู้เรียน เพราะผู้เรียนสามารถนําความรู้ไปประยุกต์ใช้ในชีวิตจริงได้

3. ผู้เรียนได้เรียนรู้วิธีการแสวงหาความรู้ เพื่อที่จะมาใช้เป็นข้อมูลในการแก้ปัญหาในชีวิต จริงของตนเองในวันข้างหน้า รวมทั้งวิธีวิเคราะห์ สังเคราะห์ข้อมูล เพื่อการตัดสินใจที่เหมาะสมกับ การดําเนินชีวิตของตนเอง

4. ชุมชนและภูมิปัญญาในชุมชน มีโอกาสมีส่วนร่วมในการจัดการศึกษาให้กับผู้เรียน ซึ่ง เป็นสมาชิกของชุมชน

ความหมายของหลักสูตรท้องถิ่น

หลักสูตรท้องถิ่น หมายถึงหลักสูตรที่สร้างขึ้นจากสภาพปัญหาและความต้องการของ ผู้เรียน หลักสูตรท้องถิ่นจะสอดคล้องเหมาะสมกับสภาพเศรษฐกิจและสังคมของท้องถิ่นนั้นๆ เป็น การเรียนรู้จากภูมิปัญญาที่มีอยู่ในท้องถิ่น ผู้เรียนแสวงหาองค์ความรู้ที่ตอบสนองกับวิถีชีวิตของ ตนเอง ปรับตนเองให้ทันกับการเปลี่ยนแปลงของโลกในยุคโลกาภิวัตน์ ผู้เรียนจะเรียนรู้ตามสภาพ จริงของตนเอง สามารถนําความรู้ไปใช้การพัฒนาตนเอง ครอบครัว และชุมชนได้ ( กองพัฒนา การศึกษานอกโรงเรียน. 2543 : 3 ) จึงอาจสรุปได้ว่า หลักสูตรท้องถิ่น หมายถึง ประสบการณ์การ เรียนรู้ที่จัดให้กับกลุ่มผู้เรียนที่เป็นกลุ่มเป้าหมายที่จัดตามสภาพปัญหาและความต้องการของผู้เรียนใน ท้องถิ่นนั้นๆ เป้าหมายหลัก คือ ต้องการให้ผู้เรียนได้นําไปใช้ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้เรียนให้ ดีขึ้น

องค์ประกอบของหลักสูตรท้องถิ่น

ทาบา ( Taba ; อ้างถึงในกอง พัฒนาการศึกษานอกโรเรียน. 2543 ) มีแนวคิดว่าการพัฒนาหลักสูตร ไม่ว่าจะเป็นรูปแบบ อย่างไร ควรมีองค์ประกอบ 4 ประการด้วยกัน คือ

1) วัตถุประสงค์ทั่วไปและวัตถุประสงค์เฉพาะ วิชา

2) เนื้อหาวิชาและจํานวนชั่วโมงสอนแต่ละวิชา

3) กระบวนการเรียนการสอน และ

4) โครงการประเมินผลตามหลักสูตร

แนวทางการจัดทำหลักสูตรท้องถิ่น

มีแนวทางการจัดทำหลักสูตรคือ เป็นหลักสูตรบูรณาการที่ผู้เรียน ชุมชนและครูร่วมกันสร้างขึ้น เพื่อมุ่งเน้นให้ผู้เรียน เรียนจากชีวิต เรียนแล้วเกิดการเรียนรู้สามารถ นําความรู้ไปใช้ในชีวิตอย่างมีคุณภาพและเป็นสมาชิกที่ดีของสังคมอย่างมีความสุข การเรียนการสอน จะสอนตามความต้องการของผู้เรียน โดยครูเป็นผู้คอยให้คําแนะนํา ผู้เรียนเป็นผู้ค้นคว้าหาความรู้ ด้วยตนเอง

ขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น

กระบวนการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น ประกอบด้วย ขั้นตอนหลัก 4 ขั้นตอน ดังนี้ ( กองพัฒนาการศึกษานอโรงเรียน. 2543 : 13 )

ขั้นที่ 1 การสํารวจสภาพปัญหาของชุมชน

ขั้นที่ 2 การวิเคราะห์สภาพปัญหาชุมชนและความต้องการของผู้เรียน

ขั้นที่ 3 เขียนผังหลักสูตร

ขั้นที่ 4 เขียนหลักสูตร

1. สํารวจสภาพปัญหาของชุมชน คือ การศึกษาข้อมูลเป็นอยู่ของชุมชน เพื่อให้ได้ซึ่ง ข้อมูลที่เป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น ผู้สํารวจได้แก่ ครูการศึกษานอก โรงเรียน ผู้เรียน และผู้เกี่ยวข้อง โดยสํารวจข้อมูลจากเอกสารซึ่งเป็นข้อมูลทุติยภูมิ เช่น ข้อมูล จากการวางแผนของศูนย์บริการการศึกษานอกโรงเรียนอําเภอ ข้อมูลจาก จปฐ. ข้อมูลจาก กชช.2 ค และจากหน่วยงานอื่นๆ ที่ได้รวบรวมไว้แล้ว และสํารวจข้อมูลปฐมภูมิที่ผู้สํารวจไปรวบรวมข้อมูล จากชุมชน เป็นข้อมูลที่สําคัญและเป็นประโยชน์อย่างยิ่ง ซึ่งเป็นข้อมูลที่แท้จริง และเป็นปัจจุบันของผู้เรียนและชุมชน

2. การวิเคราะห์สภาพปัญหาและความต้องการของชุมชน เมื่อทําการสํารวจชุมชนเสร็จ แล้ว ข้อมูลที่ได้จะมีสภาพปัญหาของชุมชนที่หลากหลาย มีทั้งปัญหาที่เป็นระดับความต้องการ (What) และปัญหาความจําเป็น (Need) ดังนั้น จะต้องนําปัญหานั้นมาวิเคราะห์ จัดหมวดหมู่ของ ปัญหา เช่น แบ่งตามประเภทความรุนแรงของปัญหา ความยากง่ายในการดําเนินการแก้ไข ปัญหา ความเร่งด่วนของปัญหา และข้อมูลเกี่ยวกับทรัพยากรที่มีอยู่ในชุมชน และนําทรัพยากรใช้ให้ เกิดประโยชน์

3. การเขียนผังหลักสูตร การจัดทําผังหลักสูตรท้องถิ่น ผังหลักสูตร หมายถึง กรอบ ความคิดหัวข้อของหลักสูตร ในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน ประกอบด้วยหัวข้อเรื่อง หรือ หัวข้อเนื้อหาหลัก และหัวข้อย่อยที่ได้จากความต้องการ ( เป็นผลจากการวิเคราะห์สาเหตุของ ปัญหา จากการสํารวจมาจากชุมชน ) ให้นําหัวข้อความต้องการมาจัดทําผังหลักสูตรท้องถิ่น โดย โครงสร้างของผังหลักสูตร ประกอบด้วย

หัวเรื่องหลัก ( Theme ) หรือหัวข้อเนื้อหาหลักเป็นหัวข้อที่บอกถึงชื่อเรื่องใหญ่ได้ จากกลุ่มความต้องการ ( ผลการวิเคราะห์สภาพปัญหา ) ซึ่งจะคลุมความต้องการย่อยๆ ในขอบข่าย เรื่องเดียวกัน

หัวข้อย่อย ( Title ) เป็นหัวข้อเรื่องที่ตั้งจากความต้องการย่อยที่อยู่ในกลุ่มความ ต้องการใหญ่ ซึ่งอาจมีหลายเรื่อง ในการพิจารณาหัวข้อย่อย ให้พิจารณาความต้องการย่อยที่ วิเคราะห์แล้วก่อน ถ้าเรื่องใดเป็นเรื่องกลุ่มเดียวกัน โดยรวมเป็นหัวข้อเดียวกันการสร้างกรอบหัวเรื่องย่อย จะต้องจัดลําดับเนื้อหาจากง่ายไปสู่เนื้อหาที่ยากขึ้น ตามลําดับ หรือจัดลําดับจากความเร่งด่วน ไปสู่เนื้อหาที่เร่งด่วนน้อยกว่าการสร้างกรอบหัวเรื่องย่อย สามารถสร้างเพิ่มเติมได้ ดังนั้น ในแต่ละหัวข้อหลักควรมีกรอบว่างไว้ด้วยเมื่อพบปัญหาใหม่ในเรื่อง เดียวกันก็สามารถมาใส่กรอบเพิ่มเติมได้ ดังตัวอย่าง

16.2 การพัฒนาหลักสูตรอิงมาตรฐาน

ความสำคัญของหักสูตรอิงมาตรฐาน

เป็นหลักสูตรที่มีมาตรฐานการเรียนรู้เป็นเป้าหมาย หรือกรอบทิศทางในการกำหนดเนื้อหา ทักษะกระบวนการ การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนและการประเมินผลเพื่อพัฒนาผู้เรียนให้มีความรู้ความสามารถบรรลุมาตรฐานที่กำหนดเป็นหลักสูตรที่มีความสอดคล้องกับความต้องการของผู้เรียนและท้องถิ่นมีความยืดหยุ่นเพื่อให้ผู้เรียนบรรลุเป้าหมายกล่าวโดยรวมก็คือการกำหนดมาตรฐานการเรียนรู้ นำไปสู่การพัฒนาหลักสูตรอิงมาตรฐาน (Standards-based curriculum) การเรียนการสอนอิงมาตรฐาน (Standards-based instruction) และการประเมินผลอิงมาตรฐาน (Standards-based assessment)

ความหมายของหลักสูตรอิงมาตรฐาน

หลักสูตรอิงมาตรฐาน หมายถึงหลักสูตรที่มีมาตรฐานการเรียนรู้ เป็นเป้าหมายหรือเป็นกรอบทิศทางในการ กําหนดเนื้อหา ทักษะกระบวนการ การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนและประเมินผลเพื่อพัฒนา คุณภาพผู้เรียนให้บรรลุมาตรฐานเนื้อหาเกี่ยวกับองค์ความรู้ที่สําคัญ (essential knowledge) ทักษะ (skills) และพัฒนาการด้านจิตใจและความนึกคิด (habits of mind) และมาตรฐานการปฏิบัติ เกี่ยวกับคุณภาพและระดับ (degree) ที่ผู้เรียนต้องรู้ หรือทําตามที่มาตรฐานกําหนด

องค์ประกอบของหลักสูตรอิงมาตรฐาน

สํานักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา (2547, หน้า 4) กล่าวว่าหลักสูตรอิงมาตรฐาน มีองค์ประกอบสําคัญดังนี้คือ

1. วิสัยทัศน์ ภารกิจ เป้าหมาย สะท้อนว่าโรงเรียนมีภารกิจหลักที่พัฒนานักเรียนไปสู่ มาตรฐานการเรียนรู้ที่กําหนดไว้ในระดับชาติ ส่วนจุดเน้นอื่น ๆ ซึ่งรวมถึงคุณลักษณะที่พึงประสงค์ ที่โรงเรียนต้องการเน้น เป็นสิ่งที่เสริมเพิ่มเติมตามความเหมาะสม สอดคล้องกับบริบทและความ ต้องการของผู้เรียนและชุมชน

2. โครงสร้างหลักสูตร มีองค์ประกอบที่สําคัญ ได้แก่ กลุ่มสาระการเรียนรู้ ขอบข่าย สาระหลัก เวลาเรียน (ชั่วโมง/หน่วยกิต) กิจกรรมพัฒนาผู้ เรียน เกณฑ์การจบหลักสูตรหรือ การผ่านช่วงชั้น

3. คําอธิบายรายวิชา (โครงสร้างรายวิชา) ระบุมาตรฐานช่วงชั้นที่ต้องการพัฒนา ผู้เรียนเพื่อประโยชน์ในการจัดการเรียนการสอน การประเมินผล การรายงานผลและการเทียบโอน เนื้อหาสาระหลกั วิธีการประเมินผลและเวลาเรียน คําอธิบายรายวิชาอิงมาตรฐานพิจารณาจากความสําคัญของมาตรฐานการเรียนรู้ช่วงชั้นซึ่งจะพบเนื้อหาสาระ ทักษะกระบวนการ และคุณลักษณะที่ ต้องการให้ผู้เรียนบรรลุ

ขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตรอิงมาตรฐาน

๑. มาตรฐานเป็นจุดเน้นของการพัฒนาหลักสูตรในทุกระดับ

ในระบบการศึกษาที่มีมาตรฐานเป็นเป้าหมายนั้น กระบวนการพัฒนาหลักสูตรตลอดแนวตั้งแต่ระดับชาติ ระดับท้องถิ่น ระดับสถานศึกษา ตลอดจนถึงระดับชั้นเรียนจะต้องเน้นและยึดมาตรฐานการเรียนรู้ เป็นหลักและเป้าหมายสำคัญ นักการศึกษา และนักพัฒนาหลักสูตรในยุคปัจจุบันเชื่อว่า การนำมาตรฐานการเรียนรู้ไปสู่หลักสูตรสถานศึกษา และการเรียนการสอนในชั้นเรียนเป็นเรื่องที่ สำคัญที่สุด

๒. องค์ประกอบของหลักสูตรเชื่อมโยงกับมาตรฐาน

นักการศึกษาและนักพัฒนาหลักสูตรในยุคปัจจุบันเชื่อว่า การนำมาตรฐานการเรียนรู้ไปสู่หลักสูตร สถานศึกษาและการเรียนการสอนในชั้นเรียนเป็นเรื่องที่สำคัญที่สุด เพราะเป็นขั้นตอนของการนำสิ่งที่คาดหวังในระดับชาติ ไปก่อให้เกิดผลในการพัฒนาผู้เรียน ดังนั้นการจัดทำหลักสูตรการเรียนการสอนให้เชื่อมโยงกับมาตรฐาน ทุกองค์ประกอบของหลักสูตรไม่ว่าจะเป็นเนื้อหาสาระที่สอน กิจกรรมการเรียนรู้ ชิ้นงาน/ภาระงานที่ผู้เรียนต้องปฏิบัติ เกณฑ์การวัดและประเมินผล สื่อการเรียนรู้ ต้องเชื่อมโยงสะท้อนสิ่งที่ต้องการพัฒนาผู้เรียนที่ระบุไว้ในมาตรฐานการเรียนรู้ ในการออกแบบหลักสูตรและจัดการเรียนการสอนที่มีคุณภาพ

๓. หน่วยการเรียนรู้คือหัวใจของหลักสูตร

การออกแบบหน่วยการเรียนรู้ (Unit of learning) ถือเป็นขั้นตอนที่สำคัญของการจัดทำหลักสูตรอิงมาตรฐาน เพราะหน่วยการเรียนรู้จะมีรายละเอียดของเนื้อหา กิจกรรมการเรียนการสอน สื่อการเรียนการวัดและประเมินผล ซึ่งจะนำมาตรฐานไปสู่การปฏิบัติในในการจัดการเรียนการสอนใน ชั้นเรียนอย่างแท้จริง

๔. กระบวนการ และขั้นตอนการจัดทำหลักสูตรมีความยืดหยุ่น

ในการออกแบบหลักสูตรการเรียนการสอนอิงมาตรฐานนั้น สามารถทำได้หลายรูปแบบเพื่อพัฒนาผู้เรียนให้บรรลุถึงเป้าหมายเดียวกัน มิได้มีการกำหนดหรือจัดลำดับขั้นตอนที่แน่นอนตายตัวขึ้นอยู่กับเหตุผล วัตถุประสงค์ และความจำเป็นของแต่ละบริบท (Carr J.F. & Harris D.E., 2001;Solomon, P.G. ,1998) เช่น อาจเริ่มต้นจากการวิเคราะห์มาตรฐานการเรียนรู้ หรืออาจเริ่มจากการกำหนดหัวข้อ/ประเด็นปัญหาที่น่าสนใจ หรือเริ่มจากบทเรียนที่มีอยู่เดิมแล้ว โดยเชื่อมโยงหัวข้อหรือบทเรียนนั้นๆว่าสอดคล้องกับมาตรฐานการเรียนรู้ใดบ้าง

๕. การประเมินผลสะท้อนมาตรฐานอย่างชัดเจน

มาตรฐานและการประเมินผลมีความสัมพันธ์กันอย่างใกล้ชิด การวัดและประเมินผลถือว่าเป็นจุดที่สำคัญที่สุดขั้นตอนหนึ่งของการจัดทำหลักสูตรแบบอิงมาตรฐาน แนวคิดด้านการศึกษาในยุคปัจจุบันได้ปรับเปลี่ยนจากยุคที่เน้นพฤติกรรมนิยม (Behaviorism) ซึ่งวัดประเมินผลการเรียนรู้ตามจุดประสงค์ย่อยเป็นยุคที่ให้ความสำคัญแก่การประเมินในองค์รวมโดยเทียบเคียงกับมาตรฐานเป็นสำคัญ

อ้างอิง

อัญชลี ธรรมะวิธีกุล.การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น.สืบค้นเมื่อวันที่17กันยายน2564.http://lpn.nfe.go.th/pranee/UserFiles/Pdf/local%20courses.pdf

panpongpat.หลักสูตรอิงมตราฐาน.สืบค้นเมื่อวันที่17กันยายน2564.https://panpongpat.blogspot.com/p/standards-based-curriculum-standards.html

สมนึก แซ่อึ้ง.(2552).หลักสูตรอิงมตราฐาน.สืบค้นเมื่อวันที่17กันยายน2564.https://www.gotoknow.org/posts/338268

แบบทดสอบแบบปรนัย

1. “ผู้สอนศึกษาหลักสูตรสถานศึกษา มาตรฐานการเรียนรู้ ตัวชี้วัด สมรรถนะสำคัญของผู้เรียน คุณลักษณะอันพึงประสงค์ พิจารณาออกแบบการจัดการเรียนรู้ โดยเลือกใช้สื่อให้ผู้เรียนได้เกิดการพัฒนาการเรียนรู้” ข้อความข้างต้นนี้ตรงกับข้อใด
ก. กระบวนการออกแบบสื่อการเรียนรู้
ข. กระบวนการเรียนรู้
ค. การวัดและประเมินผลการเรียนรู้
ง. การออกแบบการจัดการเรียนรู้

2. ทุกข้อคือการพัฒนาหลักสูตร แบ่งได้เป็น4 ระดับ ยกเว้นข้อใด

ก. การพัฒนาหลักสูตรระดับชาติ

ข. การพัฒนาหลักสูตรระดับท้องถิ่น
ค. การพัฒนาหลักสูตรระดับเขตพื้นที่
ง. การพัฒนาหลักสูตรระดับห้องเรียน

3.ข้อใดไม่ใช่ลักษณะสำคัญของหลักสูตรอิงมาตรฐาน

ก. มาตรฐานเป็นจุดเน้นของการพัฒนาหลักสูตรเชื่อมโยงกับมาตรฐาน
ข. องค์ประกอบของหลักสูตรเชื่อมโยงกับมาตรฐาน
ค. การประเมินผลสะท้อนมาตรฐานอย่างชัดเจน
ง. การวิเคราะห์มาตรฐานการเรียนรู้คือหัวใจของหลักสูตร

4.ผู้จัดทำหลักสูตรท้องถิ่นคือ

ก. สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษา
ข. สถานศึกษา
ค. คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน
ง. ก.ศ.จ.

5.ผู้จัดทำกรอบสาระหลักสูตรท้องถิ่น คือ

6. ครอบครัวของคุณสมศรีต้องการจะจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน ใครเป็นผู้อนุญาต

ก. คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน
ข. ผู้อำนวยการสถานศึกษา
ค. ก.ศ.จ.
ง. สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษา

7.คุณอมรต้องการจะจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานที่บ้าน (Home school)

ก. ผู้อำนวยการสถานศึกษา
ข. ผู้อำนวยการเขตพื้นที่การศึกษา
ค. ก.ศ.จ.
ง. สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษา

8.ผู้ออกหนังสือรับรองหรือหลักฐานการจบการศึกษาแก้ผู้เรียนที่จัดโดยครอบครัว คือ

ก. ผู้อำนวยการสถานศึกษา
ข. สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษา
ค. ผู้อำนวยการเขตพื้นที่การศึกษา
ง. ผู้ปกครอง

9.สิ่งใดที่สามารถเพิ่มเติมได้ตามจุดเน้นของเขตพื้นที่การศึกษา สถานศึกษาและกลุ่มสาระการเรียนรู้

ก. ตัวชี้วัด
ข. มาตรฐานการเรียนรู้
ค. สมรรถนะสำคัญของผู้เรียน
ง. คุณลักษณะอันพึ่งประสงค์

10.“มาตรฐานการเรียนรู้” มีความสำคัญโดยตรงต่อสถานศึกษาและผู้ปกครองอย่างไร

ก. มาตรฐานการเรียนรู้ช่วยให้ทราบถึงสิ่งที่ต้องรู้ และปฏิบัติได้
ข. มาตรฐานการเรียนรู้เป็นกรอบและแนวทางในการสร้างหลักสูตร
ค. มาตรฐานการเรียนรู้เป็นสื่อกลางในการรายงานผลการเรียนรู้
ง. การวิเคราะห์มาตรฐานการเรียนรู้ช่วยให้มีเป้าหมายที่ชัดเจนในการพัฒนาผู้เรียน

แบบทดสอบแบบอัตนัย

1.ขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตรอิงมตราฐานมีกี่ขั้นตอน อะไรบ้าง